مهندسی بهداشت حرفه ای و طب کار

مقدمه

یکی از بزرگترین گروه های شغلی که کارکنان خود را در معرض طیف وسیعی از آسیب های ناشی از کار قرار میدهد، مراکز ارائه دهنده خدمات بهداشتی و درمانی می باشد که بیمارستان ها به عنوان شاخص این مراکز شناخته می شوند. گروه های متعددی در بیمارستان ها به ارائه خدمات می پردازند که می توان به پزشکان، دندانپزشکان، دارو سازان، پرستاران، بهیاران، کارکنان آزمایشگاه ها، پرسنل خانه داری و تعمیرات، پذیرش و کارکنان تهیه و توزیع غذا اشاره کرد. علاوه بر بیمارستان ها، کلینیک های خصوصی و آزمایشگاه های تشخیص طبی، مراکز توانبخشی و فیزیوتراپی، مراکز نگهداری سالمندان و معلولین جسمی و ذهنی و واحد های ارائه دهنده خدمات درمانی در منزل نیز از جمله مکان هایی هستند که افراد شاغل در آن در معرض آسیب های مشابه می باشند. دراین مراکز علاوه برآسیب های موجود در  سایر صنایع، عوامل خطر خاص نیز سلامت افراد را تهدید می کند. مخاطرات شغلی که این کارکنان در محیط کار خود با آن مواجه هستند را می توان به چهار گروه اصلی طبقه بندی کرد: بیولوژیک، شیمیایی، فیزیکی و روانی-  اجتماعی

عوامل خطر بیولوژیک:

آسیب های بیولوژیک عوامل عفونی مانند باکتری، ویروس، قارچ یا انگل می باشند که از طریق تماس  مستقیم و یا وسایل آلوده به ترشحات، مایعات و بافت های بدن بیماران آلوده، منتقل می شوند. مراکز بهداشتی درمانی به ویژه بیمارستان ها کارکنان خودرا در معرض طیف وسیعی از این عوامل قرار می دهد. ویروس هپاتیت B و نقص ایمنی انسانی(HIV)  ازمهم ترین عفونت هایی هستند که که از راه تماس خون و مایعات بدن بیمار با مخاط ( چشم ودهان) و یا از راه پوست آسیب دیده و  یا دارای التهاب فرد رامبتلا  می کند. این خطر به ویزه در هنگام آسیب ناشی از اجسام نوک تیز بسیار بالاتر می باشد. از سایر عفونت ها میتوان به هپاتیت A و C ، سرخک، سرخجه، اوریون، آبله مرغان، سل و انواع عفونت های گوارشی و تنفسی اشاره کرد.  هم چنین در اپیدمی بیماری های عفونی نوظهور و غیرقابل پیش بینی ، مانند انفلوانزای مرغی ، انفلوانزای خوکی و ... ، افراد شاغل در بیمارستانها و سایر مراکز بهداشتی- درمانی در گروه های با خطر بالای آلودگی قرار می گیرند.

عوامل خطر شیمیایی:

مواد شیمیایی متعددی که در بیمارستان ها استفاده می شود می تواند برای بدن انسان سمی و یا تحریک کننده باشد. این مواد به شکل های مختلف مایع، گاز، بخار و جامد در محیط وجود داردو از طریق پوست، سیستم تنفسی ودهان( بلعیدن) می تواند به بدن فرد وارد شود. هم چنین داروهایی که در درمان بیماران استفاده می شود به ویژه داروهای ضد سرطان برسلامت انسان اثرات نامطلوب دارد. بروز عوارض ناشی از مواجهه با عوامل سمی بسته به نوع ماده، شرایط و میزان مولجهه، راه مواجهه و استعداد و ویژگی های فردی متفاوت می باشد. هم چنین استفاده از سیگار، الکل، دارو ها و یا وجود هم زمان سایر عولمل فیزیکی و شیمیایی در محیط کار و یا خارج از آن، برچگونگی تاثیر مواد شیمیایی بربدن دخالت می کند. علائم ناشی از مواجهه می تواند به صورت حاد ویا حتی کشنده خود را نشان دهد که این حالت بیشتر در حوادث شغلی رخ می دهد اما در بسیاری از موارد این مواجهه با مقادیر کم ودر طی زمان های طولانی رخ می دهد و اثر خود را به صورت موذیانه و با گذشت زمان بر ارگان های بدن می گذارد که دربسیاری از موارد این اثرات به طور کامل برگشت پذیر نمی باشد. ایجاد حساسیت های مختلف پوستی، تنفسی، بیماریهای کبدی، کلیوی، اختلالات قلبی-عروقی، سقط و نازایی وانواع سرطان از نمونه های تاثیر مواد شیمیایی بر بدن می باشد.

عوامل خطر فیزیکی:

عوامل آسیب رسان فیزیکی عمده شامل آسیب های اسکلتی – عضلانی، مشکلات ارگونومیک مانند بلند کردن اجسام سنگین و وضعیت های نامناسب بدنی، سرو صدا، گرما، تابش اشعه، لیزر و هم چنین حوادثی مانندسرخوردن، لغزیدن، افتادن وسوختگی ها می باشد. در این افراد به ویژه در واحد پرستاری آسیب های اسکلتی عضلانی و کمر درد شیوع بالایی دارد که عوامل خطر مرتبط با شخص و نوع کار بر میزان شیوع آن اثرگذار می باشد.

عوامل خطر روانی- اجتماعی و شیفت کاری:

استرس شغلی در کارکنان سیستم های بهداشتی درمانی از دیر باز وجود داشته است. در مطالعات نشان داده شده است که سوء مصرف مواد، خودکشی، افسردگی و اضطراب مرتبط با کار، در این افراد شیوع بیشتری دارد. هم چنین غیبت از کار، تمایل به ترک کار، کاهش رضایت بیماران و خطاهای تشخیصی- درمانی نیز از عوارض ناشی از استرس فراوان در کار می باشد.

عوامل متعددی در ایجاد استرس در این گروه شغلی وجود دارد که به عنوان نمونه می توان به ساعات کاری طولانی، تقاضای شغلی بالا و شرایط دشوارمانند برخورد با بیماران بد حال و مرگ بیماران اشاره کرد. شیفت کاری نیز از عواملی است که در کنار تاثیرات نامطلوب فیزیولوژیک، منبع ایجاد استرس روانی برای شیفت کاران می باشد. شیفت کاری به دلیل تغییر در ریتم های فیزیولوژیک بدن منجر به بروز عوارض سلامتی در فرد می شود و با تاثیر بر روابط فرد با خانواده و جامعه خویش، پیامد های اجتماعی خاص خود را به شیفت کاران می نمایاند.

" دکتر لیلا سادات بهاءالدینی متخصص طب کار و بیماری های شغلی "